Bezoek Rondeveense delegatie aan Oeganda (3)

Een Rondeveense delegatie brengt van 15 tot en met 24 april een bezoek aan Oeganda. Doel van het bezoek is het project om een systeem voor het ophalen en verwerken van afval in de Oegandese gemeente Kalangala vorm te geven.

Maandag 20 april
Een druk programma wacht vandaag. Door middel van een enquête willen we onderzoeken hoe de inwoners van Kalangala tegen het afvalproject aankijken. Zien ze het afval überhaupt als een probleem? Wat doen ze er nu mee? Welke problemen zien ze bij de invoering van een afvalsysteem en zijn ze bereid voor een dergelijk systeem te betalen? We willen uit de enquête belangrijke informatie halen die we kunnen gebruiken voor het maken van een goed plan.

De dag begint met een briefing in het gemeentehuis van Kalangala. Wij zullen ieder een van de zeven kernen van Kalangala bezoeken, daarbij vergezeld door een medewerker van de gemeente. Vele inwoners, niet allen, beheersen het Luganda beter dan het Engels en voor hen kan de enquête ook in het Luganda worden afgenomen door de medewerkers van de gemeente. We verdelen ons in vier groepen om op die manier de verschillende woongebieden op het eiland te kunnen bezoeken. Er zijn dorpjes die direct aan de oevers van het Victoriameer liggen en er zijn dorpjes meer in het binnenland. De problemen met afval in beide gebieden zijn verschillend. Een Nederlandse journalist, die onder andere voor het blad Internationale Samenwerking schrijft en inmiddels enige jaren in Kampala woont, vindt het project van De Ronde Venen en Kalangala dusdanig interessant dat hij vandaag met Wim Klaassen meegaat om er een artikel over te schrijven.

De bewoners waar we langs gaan staan ons bijna allemaal beleefd en uitgebreid te woord. Het werk wordt neergelegd om de bezoekers te ontvangen en bankjes aangerukt om hen een zitplaats te geven. Terwijl de zon af en toe ongenadig op ons neerbrandt, nemen we in totaal bij zo'n tachtig mensen de enquête af.

Het beeld dat daaruit naar boven komt is dat velen het afval als een probleem ervaren. Het veroorzaakt ziekten, het vervuilt het straatbeeld, is onhygiënisch en geeft de gemeente een verwaarloosd aanzien. De meesten verbranden hun afval bij gebrek aan een ophaalsysteem en ook wordt het afval deels gecomposteerd. Op sommige plaatsen is er wel een verzamelpunt, al dan niet door de gemeente aangelegd, maar het vuil ligt in een cirkel van tientallen meters rond dat punt verspreid in de natuur. Ook opvallend, batterijen en glas worden in de wc gegooid om zeker te zijn dan het niet in de omgeving belandt.

De hele dag zijn we bezig met het afnemen van de interviews, waarbij ons tevens een leuke kijk wordt geboden op de Oegandese cultuur en gewoonten. Bij velen wordt een foto genomen om de situatie in beeld te brengen. Ze poseren dan trots voor hun woning, winkel of bedrijf. De winkeltjes zijn klein en verkopen niet meer dan een zeer beperkt aantal spulletjes, zoals flessen water, meel en suiker. Het feit dat we met enkele simpele woorden Luganda de mensen kunnen bedanken voor hun medewerking doet het goed. Na een welgemeend webale nyo verschijnt altijd een brede glimlach.

Dinsdag 21 april
De enquêteformulieren worden vandaag zoveel mogelijk verwerkt. Welke conclusies kunnen we trekken en wat is het beeld dat naar boven komt? We bespreken de eerste resultaten met de gemeentesecretaris Joseph Chembu, hoofd Financiën David Kiwanuka en de inspecteur volksgezondheid Dauda Kewaza en enkele andere vertegenwoordigers van de gemeente. Wat opvalt bijvoorbeeld is dat in de verschillende kernen verschillende problemen met afval spelen. In de vissersdorpjes vlakbij het Victoriameer wonen de bewoners opeengepakt en is de situatie met het afval schrijnend. Meer landinwaarts lijkt het probleem echter minder. De huizen staan daar veel verder van elkaar en het organische afval wordt veelal hergebruikt. Omdat de huizen hier veel verder uit elkaar staan zal het oorspronkelijke idee om verzamelplaatsen voor het afval te creëren voor deze kernen niet werken. Om te voorkomen dat de mensen te ver moeten lopen, en het afval daarom maar weer in de achtertuin gooien, zouden er dan zoveel verzamelplaatsen gemaakt moeten worden dat het te kostbaar wordt. Centrale verzamelplaatsen zullen daarentegen in de plaatsen langs het Victoriameer wél goed kunnen werken omdat de mensen daar behoorlijk aaneengesloten wonen.

Ook wordt uitgebreid gediscussieerd over het formaat en vormgeving van de verzamelplaatsen. Met of zonder een deksel? Met een dak? Met deurtjes aan de voorkant? Hoe groot? Vooral dat laatste is moeilijk te bepalen omdat er geen plaatselijke gegevens zijn over de afvalproductie. We proberen dat zo goed mogelijk in te schatten door gebruik te maken van gegevens van andere Oegandese gemeenten.

Slotsom is uiteindelijk dat we als proef in twee kernen beginnen met het ophalen van huisvuil. Dit gebeurt door een aantal kleine verzamelplaatsen te bouwen, van een kleine 3 bij 1,5 meter en 1,2 meter hoog waar inwoners hun afval naartoe kunnen brengen. Een keer per week zal de gemeente deze afvalverzamelplekken legen. Op de verzamelplekken kan het afval in twee verschillende vakken worden gegooid: een vak voor composteerbaar afval en een voor niet-composteerbaar afval, zoals plastic en papier. Voor het ophalen van het afval heeft gemeente zelf geen voertuig beschikbaar, die zal moeten worden gehuurd.

Ook bespreken we uitgebreid de communicatie rondom de afvalinzameling. Hoe kunnen we inwoners het best op de hoogte brengen? Welke specifieke doelgroepen zijn er en hoe kunnen we die het best benaderen. Welke acties moeten worden ondernomen en welke middelen kunnen we het best inzetten om duidelijk te maken dat afval gescheiden moet worden aangeleverd?

Daarbij komen ook praktische zaken aan bod als de kleur waarin de verzamelplaatsen geverfd moeten worden. Waar bij ons de gedachte meteen opkwam om groen te gebruiken voor het composteerbare deel, ligt dat hier wat anders. Groen is de kleur van een oppositiepartij en door die kleur te gebruiken zouden mensen die tegen die partij zijn ook wel eens hun afval daar niet willen storten. Daarom wordt gekozen voor het neutralere bruin voor composteerbaar en grijs voor niet composteerbaar afval.

War ook opvalt is dat veel van de communicatie mondeling gebeurt. Daarvoor bestaat een heel systeem van bijeenkomsten om mensen te informeren. En met succes bleek ook bij de enquête. Want op de vraag hoe ze geïnformeerd wilden worden antwoordden velen dat ze het liefst via deze systematiek wilden vernemen.

Slot van de besprekingen is dat wordt geprobeerd op 1 augustus te beginnen met het verzamelen en ophalen van afval. Dat betekent dat de komende maanden gebruikt moeten worden om de plannen verder uit te werken en de verzamelplaatsen aan te leggen. Het lijkt ambitieus, maar volgens de Oegandese partners is het haalbaar.

We sluiten de dag af met een bezoekje aan de plaats waar de gemeente het afval zal verzamelen nadat het uit de dorpen is opgehaald. Het is een stuk grond buiten de bebouwde kom dat dichtbegroeid is met gras en struiken. Vanaf de doorgaande weg wordt de komende tijd een afslag gemaakt naar de vuilstort. Nu is die er nog niet en banen we ons een weg door struikgewas, totdat we stuiten op een krioelende massa rode mieren en we op aanraden van onze partners terugkeren. Het terrein wordt de komende tijd vrijgemaakt van begroeiing, geëgaliseerd, voorzien van hekwerk en een huisje voor een beveiliger.

Als slot staat een trip naar het ziekenhuis op het programma. Het afval dat hier wordt geproduceerd belandt op een hoop in de tuin achter de bebouwing. Hoewel een vertegenwoordiger van het ziekenhuis het ontkent, horen we van andere mensen dat kinderen regelmatig met het afval spelen en bijvoorbeeld de gebruikte wattenstokjes in hun neus doen of de plastic handschoenen aandoen. Er is in het verleden een verbrandingsoventje voor het afval gebouwd, maar dat heeft het na één keer te zijn gebruikt al opgegeven. Het toont maar weer eens aan: afvalinzameling in Kalangala is bittere noodzaak.