Open Monumentendag met Uithoornse primeur

Op zaterdag 14 september vindt door het hele land weer Open Monumentendag plaats. De gemeente Uithoorn heeft deze keer een primeur: na lange tijd kan het publiek weer een blik werpen in de kerk van Sint-Jan de Doper aan de Schans.

Wethouder José de Robles opent de Open Monumentendag om 10 uur in de voormalige pastorie. Hij zal daarna als eerste een kijkje nemen in de kerk. Die is in 1868 in gebruik genomen en in 1884 voorzien van de twee markante torens die sindsdien de skyline van Uithoorn bepaalden, lang voor dit woord zijn intrede deed in onze taal.

Sinds december 2011 is het gebouw niet meer als godshuis in gebruik. Het werd, een jaar nadat de laatste Mis was opgedragen, hermetisch afgesloten omdat betreden te gevaarlijk was. Inmiddels zijn de kerk en de bijbehorende pastorie in particuliere handen en worden er nieuwe bestemmingen gezocht. Voor de pastorie is die er overigens al: daarin komen appartementen. De eigenaar, de architect en de aannemer stellen op Open Monumentendag de poorten open, zodat men binnen de vorderingen kan bekijken. Als extraatje wordt ook de kerk toegankelijk gemaakt en kunnen bezoekers vanaf een beveiligde plek een blik werpen op het interieur, dat sinds de buitengebruikstelling zwaar te lijden had onder verval en vandalisme.

Naast de pastorie en de kerk zijn er op Open Monumentendag nog acht andere monumenten te bekijken, verspreid door de hele gemeente. Wat een aansporing is, bij mooi weer ze alle langs te fietsen. In principe zijn de monumenten te bezoeken van 10.00 tot 16.00 uur, tenzij hieronder anders aangegeven.

Tolhuistuin

Vanuit Uithoorn ligt de Tolhuissluis dan het verste weg, op de uiterste zuidpunt van de gemeente aan het Jaagpad. Ontvangen wordt de geïnteresseerde in theetuin [H]eerlijk! naast het rijtje monumentale sluiswachterswoningen. In 1826 werden die betrokken door acht sluiswachters en hun gezinnen. Zoveel waren er nodig om twee sluiskolken te kunnen bedienen zeven dagen per week, 24 uur per dag. Inmiddels is voor de sluiswachter een modern huis gebouwd. In 1817 was de Drecht op diverse plekken te ondiep voor de binnenvaart. De Uithoornaar Jacob de Jong sprak koning Willem I aan op de deplorabele toestand van ’zijn’ Amstel, die actie ondernam en de sluis liet bouwen. Jacob de Jong benoemde hij in 1823 tot dijkgraaf. Die legde op 18 september 1824 de eerste steen. Die zit er nog steeds, zoek maar goed! Zie voor informatie: www.h-eerlijk.nl

Thamerkerk

Deze maand zeven jaar geleden vond in deze protestantse kerk aan de Amsteldijk-Noord de laatste kerkdienst plaats, de kerkelijke gemeente zette het rijksmonument te koop. De huidige eigenaar van de Thamerkerk is Heem Locaties uit Amstelveen. In 1663 werd in de bocht van de Amstel in de nieuwe buurtschap Thamen een kerk gebouwd, die in 1834 door het huidige gebouw werd vervangen. Het ontwerp in Biedermeier stijl was van de hand van gemeentelid L. van Heusden. De Thamerkerk is tegenwoordig te huur voor evenementen en bijeenkomsten. Zie voor informatie: www.heemlocaties.nl

Fort aan de Drecht

Het fort aan de Amsteldijk-Zuid, preciezer: Grevelingen, is dit jaar open van 12.00 tot 16.00 uur. Het is onderdeel van de Stelling van Amsterdam, bestaande uit een 135 kilometer lange dijk en een veertigtal forten. Het gebied buiten de dijk, die een ruime cirkel trok rondom de hoofdstad, zou in tijden van nood onder een laagje water worden gezet. De forten bewaakten de droog liggende toegangswegen tot de stad. In de ruimtes waar de soldaten verbleven zijn nu de werkplaatsen van Crea, vinden diverse bedrijven een onderkomen waaronder een tekstbureau en een nagelstudio/schoonheidssalon, een wijnopslag annex -handel, twee restaurants en heeft een kunstenaar er zijn atelier. In de keelkazemat is een expositie over dit fort en Unesco-monument de Stelling van Amsterdam. Het aan de frontzijde van het fort gelegen terre-plein is net als vorig jaar te bezoeken tijdens Open Monumentendag, waar ook de unieke pantserstand staat en twee opstelpunten voor mitrailleurs. Vanuit de pantserstand werd de inmiddels verdwenen damsluis in de Drecht bewaakt, een cruciaal waterstaatkundig werk voor de onderwaterzettingen in de Stelling van Amsterdam.

Station Uithoorn

In de straat die het zijn naam gaf, staat sinds 1911 het Station Uithoorn. Vier jaar later reed echter pas de eerste trein. De Haarlemmermeerspoorlijnen liepen van Nieuwersluis en Alphen aan den Rijn tot aan Haarlem en Amsterdam, waar het eindpunt lag bij het Haarlemmermeerstation. De laatste personenrit was op 2 september 1950 en in 1973 was het ook met het goederenvervoer gedaan. Op het spoor vonden daarna nog slechts incidenteel ritjes plaats. Het stationsgebouw biedt nu onderdak aan restaurant Het Spoorhuis. Een tekening op de wand toont de geschiedenis van het gebouw. Een oude rangeerlocomotief van de NS die een plekje op het voormalige emplacement kreeg, herinnert aan het spoorwegverleden. In het station kunnen bezoekers iets gebruiken en zich monumentale details van het gebouw laten wijzen. Het is open vanaf 12.00 uur. De spoorrails zijn vervangen door een busbaan, maar afgelopen zomer keerden rails terug van de sneltramverbinding met Amsterdam. Het gebouw is rijksmonument, evenals de nabijgelegen spoorbrug.

Spoorbrug

Dit rijksmonument is wel te bekijken maar niet te bezoeken. In 1912 is de stalen draaibrug aangelegd door exploitant H.E.S.M. van de Haarlemmermeerspoorlijnen om de trein Aalsmeer-Nieuwersluis v.v. de Amstel te kunnen laten passeren. De draaibrug is 34,30 meter lang en 8,10 meter breed. In 1987 is de brug buiten gebruik gesteld en opengedraaid om het scheepverkeer niet te hinderen. Dit was geen definitieve actie, want inmiddels doet de brug weer dienst voor het openbaar vervoer. Na te zijn opgeknapt en verhoogd, is het monument nu de brug waarover de bus de Amstel kruist. Dat is ook de reden dat de brug op Open Monumentendag niet betreden kan worden. Maar wel bekeken!

Station De Kwakel

Al is het een eind gaans naar het dorp zelf, de wachterswoning en halte “De Kwakel” werden neergezet waar de spoorlijn Aalsmeer – Uithoorn – Nieuwersluis de Noorddammerweg kruiste. Op 1 juli 1914 ging het station open en op 15 mei 1935 verloor het gebouw die functie. Het gaat om een zogenaamd H.E.S.M. III-gebouw, een type halteplaats ontworpen voor de Hollandse Electrische Spoorweg Maatschappij, de in 1898 opgerichte exploitant van de Haarlemmermeerlijnen. Overigens zijn die spoorwegen nimmer geëlektrificeerd, de passagierswagons werden getrokken door stoomlocomotieven en de H.E.S.M. werd in 1910 overgenomen door de H.IJ.S.M. Dat was de Hollandse IJzeren Spoorweg Maatschappij, bekend van de eerste spoorlijn in ons land, die tussen Amsterdam en Haarlem. In 1973 stopte ook het goederenvervoer over de lijn en werden rails en bielzen verwijderd. Over het tracé van de spoorbaan, rijdt sinds 21 augustus 2011 de bus.

Aan de baanzijde hing een luifel boven het perron, die later is geïntegreerd in een houten aanbouw. De nieuwe eigenaren van het monument hebben met aandacht voor authentieke details de restauratie van het pand ter hand genomen en vertellen er met liefde over.

Boerderij Drechtdijk 72

In 2010 pakte Wim Bartels nadat hij met zijn vrouw Cora de boerderij Drechtdijk 72 in handen kreeg de restauratie grootscheeps aan. Het grondplan van de boerderij werd teruggebracht tot zijn oorspronkelijke vorm en aan de noordzijde werd de gevel voorzien van een uitbouw met royale lichtinval via het trappenhuis. Bartels is een nazaat van een eerdere eigenaar van deze boerderij aan de Kleine Drecht. Want toen Heintje Schijf in 1866 trouwde met Bart Bartels, bracht zij het perceel tuinland in waarop deze hoeve later zou verrijzen. Het echtpaar bewoonde boerderij Halfwege aan de Drechtdijk en hun zoon Cees (1871-1951) zou grote veranderingen meemaken: de inpoldering van de Legmeerplassen en de aanleg van een rijweg langs de Kleine Drecht, de tegenwoordige Drechtdijk. Cees kreeg verkering met Huibje van Doorn (1879-1937) en zij besloten een nieuwe boerderij te bouwen, waarvan de oplevering samenviel met hun trouwdatum: 9 mei 1905. Voordat Drechtdijk 72 gebouwd kon worden, moest het Departement van Oorlog er toestemming voor verlenen. Het perceel lag namelijk in een ‘verboden kring’ van het Fort bij De Kwakel. Het paar kreeg negen kinderen, waarvan Jan het melkveebedrijf in 1943 overnam. Dat werd gestaakt in 1970, toen de ruilverkaveling kwam. Jan bleef op de boerderij wonen tot 1990, toen de familie Nieuwendijk haar kocht en er een eenmansbedrijf in elektra in dreef. In 2009 ging de boerderij weer over op een telg van het geslacht-Bartels.

Meer informatie over de Open Monumentendag in Uithoorn vindt u op www.openmonumentendag.nl/uithoorn.