Herdenkingsspeech burgemeester Pieter Heiliegers

Burgemeester Heiliegers hield bij de 4 mei-herdenking in Uithoorn een toespraak waarin hij onder andere aangaf: “Er over spreken dus en nieuwsgierig zijn naar de ander….Het zorgt voor aandacht voor de impact van slachtoffers en hun familie.” Lees de hele speech hieronder:

Herdenkingsspeech burgemeester Pieter Heiliegers

Tijdens Dodenherdenking bij het Stiltemonument in Uithoorn hield burgemeester Pieter Heiliegers een herdenkingsspeech.

Dames en heren, jongens en meisjes. Vandaag herdenken we alle Nederlandse oorlogsslachtoffers uit de Tweede Wereldoorlog of daarna in oorlogssituaties en bij vredesoperaties. Dat doen we hier in Uithoorn bij de Thamerkerk en voorafgaand bij het Spoorhuis, aan de start van de loop hier naar toe. In onze gemeente wordt niet alleen hier herdacht, ook in het dorp De Kwakel bij een nazaat van de Anne Frank-boom in het Egeltjesbos en natuurlijk op de Dam, alsook op vele andere herdenkingsplekken in het land.
Hier zijn we bijeen bij een kunstwerk van Karin Daan. ‘Het stilte monument’; een maanwitte schijf van natuursteen uitlopend in de rivier De Amstel. 

In mijn toespraak van vorig jaar eindigde ik met uit te spreken 
“Dit nooit meer. Maar hoe?”
Waar we op zoek gaan naar die antwoorden kan de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog ons helpen, zei ik en zeg ik vaker. Juist omdat die oorlog, met al zijn verschrikkingen, in zo veel opzichten dicht bij ons staat. Het bijwonen van een herdenking als deze kan het beginpunt van zo’n zoektocht vormen, maar is niet voldoende. 
We moeten steeds opnieuw nadenken over de wijze waarop de vrijheid zo goed mogelijk beschermd is, en erover spreken en er wat mee doen. Elk jaar weer. Elke dag weer. Er over spreken dus en nieuwsgierig zijn naar de ander. Het zorgt voor aandacht voor de impact van slachtoffers en hun familie.  

Het doorgeven van die oorlogservaringen is vaak een belangrijke vorm van verwerking en een manier om ook jongeren te waarschuwen voor het gevaar van oorlog. Volgende generaties geven een eigen duiding aan het oorlogsverleden op basis van de verhalen die zij vaak via de eerste generatie hebben doorgekregen en gedrag dat voortkomt uit de ervaringen van hun ouders en grootouders. 

Deze week had ik te gast Jack en Ina Aldewereld. Vandaag zijn zij hier. Afgelopen week vanuit Brunssum gekomen om hier te herdenken. Fijn dat u er bent. Ik gebruik uw aanwezigheid om het belang van ‘dat er over spreken’ wat ik zojuist noemde te onderstrepen. Dankbaar maak ik ook gebruik van onderzoek van Chris Woerden van onze stichting Oud Uithoorn/De Kwakel.

Die Tweede Wereldoorlog kent vele verschrikkingen. Verhalen die ons allemaal raken. Zeker als het gaat om de vervolging en de moord op miljoenen Joden en andere bevolkingsgroepen in de concentratiekampen van de nazi’s.
Maar er was ook hoop. Verhalen over moed, over saamhorigheid en over medemenselijkheid. Deze verhalen zijn bijvoorbeeld ook terug te vinden bij ons in de regio Uithoorn. 
Want wist u dat tijdens de oorlog naar schatting 600 Joodse kinderen vanuit de Amsterdam regio zijn weg gesmokkeld, van wie toch een groot deel de oorlog heeft kunnen overleven door de inzet van mede Nederlanders. 

Zo ook Jack Aldewereld. 
Hij is als baby moedig naar Brunssum gesmokkeld en heeft daar de oorlog als onderduikkind doorgebracht. Hij is altijd in Brunssum blijven wonen en is zich op volwassen leeftijd gaan verdiepen in de geschiedenis van zijn familie en de Holocaust. 
Hij is daar over gaan vertellen, er over spreken. Samen met zijn vrouw Ina ijvert Jack al jaren voor het bekendmaken van de rol van mensen in het laten onderduiken van Joodse kinderen. Dankzij zijn niet aflatende inspanningen en er over spreken is daar volop aandacht voor. 
Aldewereld heeft een belangrijke verbinding met Uithoorn. Niet alleen vriendschappen alhier, maar ook zijn ouders hebben hier grond. Om dit soort spreken invoelbaar te maken, is het dus belangrijk om nieuwsgierig te zijn en over familiegeschiedenissen te vertellen.
Opgetekend uit hun geschiedenis. Ik lees voor: 
“Er stopt een auto in de buurt van Amsteldijk-Noord nr72. Het woonadres van Mozes en Schoontje Aldewereld. Een Uithoornse diender stapt uit gevolgd door een Duitse soldaat. “Dit zijn Joodse jongens” wijst de agent naar een groepje spelende kinderen. Mozes stapt naar buiten en vraagt aan de hem bekende agent wat er aan de hand is. “Jullie Joden hadden zich moeten melden”, zegt deze, “nu gaan jullie direct op transport naar Amsterdam, naar het Juden Viertel”. 
Op 1 mei 1942 wordt onder andere de familie Aldewereld uitgeschreven uit het Bevolkingsregister van Uithoorn. Vader Mozes wordt op 3 oktober 1942 ingeschreven in Westerbork. Moeder Schoontje was toen net drie maanden zwanger van Jack. 
Twee oudere broers - Max en Sam - kwamen op 11 mei 1943 aan in Westerbork en moeten vader Mozes verteld hebben over de geboorte van kleine Jack op 2 maart 1943. Op 18 mei diende vader Mozes het verzoek in om zijn vrouw, Fanny en Jackie over te laten komen naar Westerbork. Op diezelfde dag werden hij en zijn zoons echter in Westerbork op transport naar Sobibor gezet. Op 20 juni 1943 kwam moeder Schoontje aan in Westerbork, maar trof haar man en zoons niet meer aan. Zij ging op 7 september op transport naar Auschwitz en werd de 17e vermoord. 
Rond dezelfde datum kwam Jack in Brunssum aan. 
Hoe kwam Jack daar? Ik lees weer voor: 
“Razzia! Oma Visser - zo noemde men haar - uit Uithoorn en op kraamvisite duikt met Jack weg in een kast. Moeder Schoontje wordt meegenomen en afgevoerd naar de Hollandsche Schouwburg. Vader Mozes, Max en Sam zijn al in Westerbork. Als Fanny behandeld is op de Eerste Hulp en met buurvrouw Semmy terugkeert naar huis, is dat leeg. Buurvrouw Semmy en haar echtgenoot Joop ontfermen zich over Fanny en Jack. Zij worden door de NVgroep - een Amsterdamse verzetsgroep - met de trein naar Brunssum gesmokkeld. Jack wordt door dominee Pontier ondergebracht bij het kinderloze echtpaar Henk en Cato Muis. Jack wordt Henkie gedoopt”. 
Hij overleeft door moed van anderen.

U hoort verhalen over verschrikkelijke gebeurtenissen en over moed en het er nu over hebben, er over spreken.

Dus waar we op zoek gaan naar antwoorden kan de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog ons dus helpen, zei ik en zeg ik vaker. Juist omdat die oorlog, met al zijn verschrikkingen, in zo veel opzichten dicht bij ons staat, zeker ook aan de oostrand van Europa. 
Spreek er over!.....met elkaar alhier, thuis bij familie en vrienden.
Het zal ons sterken in de vrijheid in liefdevolle menselijke verbondenheid.       

Dank u wel.        

Pieter J. Heiliegers, burgemeester Uithoorn, 4 mei 2023