Grenspalen in De Ronde Venen

In Waverveen, aan de Poeldijk staat sinds mensen heugenis een grijze paal. De paal heeft al heel veel mensen aan zich voorbij zien komen.

De paal is oud en door de verwering is te zien dat het Belgisch hardsteen nog veel ouder is, want het draagt talloze fossiele zeediertjes met zich, waaruit blijkt dat de paal ooit begonnen is als zeebodem. De paal heeft het vergebracht en is van ver gebracht.
Veel mensen hebben de paal nog nooit gezien. Hij staat niet meer aan een belangrijke doorgaande verkeersroute.
In 1771 was dat nog anders. Toen bepaalde de paal nog de grens tussen Holland en Utrecht en was de weg van Waverveen naar Mijdrecht een belangrijke oost - west verbinding.
Deze oost - west verbinding moet op 12 november 1771 een bijzonder vergezicht hebben opgeleverd. De werklieden die de paal plaatsten in november 1771 stonden op de dijk tussen geweldige watermassa's.

In het noorden de polder benoorden de Mijdrechtse Zuwe. In ca. 1854 drooggemalen en de naam meegekregen van de prestatie die werd geleverd: "De Eerste Bedijking"

Aan de oostzijde en zuidzijde de Noorder Zuiderpolder en de Zuiderpolder.

Later, in 1875 zijn deze polders drooggemalen en werden de polders samengevoegd onder één naam: Waterschap Groot Mijdrecht.
Een smal weggetje door de wilde baren, opgezweept door een vroege november storm.

De werklieden die de paal en de andere negen palen geplaatst hebben, wisten de reden waarom de palen geplaatst werden.
Het waren ongetwijfeld veenarbeiders die in november uitgewerkt waren in het veenbedrijf.

Turfmaken begint in februari-maart met baggeren en het werk eindigt in september. Vanaf oktober werkten de arbeiders voor een daggeld, als daggelder bij iedereen die wat te doen had.
In 1771 was er het gezamenlijke project van de Staten van Holland en de Staten van Utrecht om een duidelijke grens aan te geven tussen beide staten. De clandestiene in- en uitvoer van turf moest paal en perk worden gesteld. Daar wisten de turfmakers alles van.
In 1771 zijn de grenzen tussen Holland en Utrecht definitief vastgesteld.

De grens tussen Holland en Utrecht aan de zijde van het Gooi werd al in 1729 definitief vastgesteld. Langs de A1 bij Hilversum staat de Houten Banpaal. Tussen deze paal en de toren van de Domkerk te Utrecht is een denkbeeldige lijn getrokken. Op alle kruispunten op deze lijn zijn limiet- of scheydtpalen geplaatst.

Omdat slechts enkele originele palen waren overgebleven, zijn in 1924 reproducties van de palen gemaakt en herplaatst. Op internet is deze geschiedenis terug te vinden.

We gaan terug naar het verleden om meer achtergronden te vinden van deze bijzondere palen en de reden dat de grens zo duidelijk zichtbaar aanwezig moest zijn.

Scheydtpalen stellen paal en perk

Tussen het graafschap Holland en het Sticht, het grondgebied van de bisschop van Utrecht, bestond in de middeleeuwen grote rivaliteit. Het gebied dat nu de Ronde Venen vormt, lag in de grensstreek van beide gewesten en was daardoor regelmatig het toneel van bloedige strijd.

Bij een conflict in de laat 13e eeuw tussen Gijsbrecht, Heer van Aemstel, de graaf van Holland en de bisschop van Utrecht moest de laatste flink wat grond prijsgeven. De kaarten laten een diepe kerf zien in het grondgebied van het Utrechts gewest. De graaf van Holland was niet van plan om het veroverde Waverveen en de aangrenzende gebieden snel prijs te geven. Het toenmalige Waverveen was een rijk en belangrijk dorp in de regio, een welkome oorlogsbuit.

In de loop der tijd is in opdracht van de Staten van Holland en de Staten van Utrecht een duidelijke grens getrokken tussen de gewesten. Die werd gemarkeerd door grenspalen, ook wel bekend als scheydtpalen, of limietpalen. Op een kaart uit 1771 staan nog tien scheydtpalen afgebeeld. Ze stonden op plaatsen waar gebiedsgrenzen langs wegen liepen.

De scheydtpalen toonden aan één zijde het wapen van Holland: een
staande leeuw. Aan de andere zijde stond het wapen van het Sticht:
een staande leeuw en het bisschoppelijke wapen. Pas bij een provinciale herindeling in 1841 zijn Waverveen en de aangrenzende gronden weer in Utrechtse handen overgegaan. Daarmee hield de diepe kerf in het Utrechtse grondgebied op te bestaan.
In 2009 heeft de Historische Vereniging De Proosdijlanden in
samenwerking met de gemeente De Ronde Venen het initiatief genomen om van drie scheydtpalen replica's te vervaardigen. Deze kopieën zijn neergezet op de plek waar ze volgens de kaart van 1771 stonden. Een originele scheydtpaal staat nog aan de Poeldijk in Waverveen, iets ten oosten van de weg. Deze paal is een beschermd gemeentelijk monument.

Anno 2010 is de oude grens tussen de gewesten Holland en Utrecht door middel van scheydtpalen op de volgende plaatsen te zien:
1. Vinkeveen (op de hoek van Achterbos en de Botsholsedijk)
2. Waverveen (aan de Poeldijk nabij nummer 4)
3. Wilnis (langs de Mijdrechtsedwarsweg ten westen van de rotonde aan de N212)
4. Wilnis (langs de Mijdrechtsedwarsweg ten oosten van de rotonde aan de N212)
Deze genummerde locaties zijn op de kaart weergegeven.
Door de aanwezigheid van deze vier scheydtpalen is een belangrijk stuk
lokale ruimtelijke geschiedenis zichtbaar, wat vele eeuwen van
invloed is geweest op de regio.

De replica's van de limietpalen zijn vervaardigd door steenhouwer Fronik te Mijdrecht.